نقد و نظری بر آثار دکتر محبتی        ( بخش سوم )             پرویز راجی

بخش سوم :

وی از گنجینه وسیعی از لغات بهره مند است که در جای جای اثرش آن ها را رو می کند. مثل : لجّه ای از فقر و اضطراب ، التماس و تکدی روزگار ، گذران زندگی فلاکت بار ، شعر و ماهیّت صنفی شاعر ، بسط و استحکام بیداد ، در حضیض ، مادیّات زمین ، نوباوه وحی ، صورت سلبی و اثباتی ، ذوق مرگی ، تثبیت ممیّزات شعری ، به منصّه ظهور می رسد ، بُراده های نقد آمیز و...

گاهی به روانکاوی شاعر می پردازد و جنبه های مختلف رفتاری او را زیر ذرّه بین نگاه خویش قرار می دهد و پیش روی مخاطب جلوه می دهد. از جمله شاخص ترین آنها را در مورد « خاقانی » می گوید :

« طبع حساس و هوش سرشار و جایگاه نامناسب طبقاتی و جهل و جور حکام و اصناف مختلف اجتماعی و از همه بدتر تقارن حوادث نامطبوعی که در حیات فردی و جمعی برایش پیدا شده است ، روح او را بس آزرده و رنجور ساخته است و او را واداشته تا برای اثبات خود به چندین شیوه توسل جوید :

1. خود بزرگ نمایی برای پوشیدن پایگاه طبقاتی ...

2. خود بزرگ بینی خیالی که نوعی مکانیسم دفاعی در برابر تحقیرها و توهین های بی شمار روزگارش بوده است.

3. شکوه و شکایت از همه چیز و همه کس ...

4. نارضایتی از همه چیز و همه کس ...

5. خویشتن زنی و حمله به همه چیز و همه کس...

6. مجموعه این مسائل دست به دست هم شخصیّتی خاص و ممتاز چون خاقانی را آفریده است که تجسّم تام و تمام تناقض ها ی کرداری و گفتاری است...» ( 686-87 )

در موارد بسیاری ، از کلام و تعابیر خود شاعر در توصیف ویژگی های شعر او بهره می برد و حتی گاه از زبان خود شاعر سخن می گوید :

خاقانی رابا کلام خودش روایت می کند :

« در جایی دیگر خرد را تار و پود زبان نام نهاده است ... خاقانی با این نگاه خردگرایانه ، طبیعی است که سختی روزگار را ماندگار و بهتر می داند که از مادر فکرت بر جای مانده باشد و بر اساس اندیشه باشد ... خاقانی آفت انسان را در زبان می داند و مایه سود و زیان خود را نیز نهفته در آن ، ... « ( 694 )

« سخن سرای شروان همچنین شعر را زاده طبع و خاطر می داند که دائماً در آغوش عقل صبحگاهی رشد می یابد.» (695 )

« خاقانی شعر خود را بسان کلام شبان وادی ایمن می داند.» ( 697 ).

و با زبان و تعبیر حافظ می  گوید :

« چنین شعری و چنان شاعری است که می تواند به افسوس سخن ، از نی و کلک همه  قند و شکر ببارد و به جایی رسد  که تمام شعرش بیت الغزل معرفت گردد و زمین را مثل زمان طی کند و از عراق و پارس تا هند و کشمیر را بگیرد و همه اهل عالم از ملک تا ملکوت را – از ترکان سمرقندی و سیه چشمان کشمیری گرفته تا قدسیان غیب نشین  را - به رقص و آواز وادارد و عارف کامل را در وقت سماع از هوش بیندازد و حتی فلک را بر آن دارد که عقد ثریا را نثار  نظم او سازد و شاعر را چنان به خویشتن مطمئن سازد که بی هیچ تردیدی بگوید : « ندیدم خوش تر از شعر تو حافظ » و کلام خود را بدون ترس « شفای شکرفشان بنامد ». ( 815 )

نام گذاری هایی بر مبنای نکته سنجی های نسبتاً دقیق و زیبا دارد که حاکی از خلّاق المعانی بودن ذهن نگارنده دارد مثل : حافظ از دیدگاه حافظ ( حافظ در مقام منتقد آثار خویش ) ، دیالک تیک لفظ و معنا در نگاه مولوی ، خوراک فرشتگان ، شاعری یا خودستایی ، خویشتن زنی ( شکست خاقانی به دست خاقانی ) ، خاقانی در لابیرنت خاقانی ، هویّت صنفی شاعر ، بی خویش نویسی ( عین القضات همدانی ) ، دانشنامه واره ها ( قابوسنامه ، چهار مقاله ) ، امیر الشعرا یا نخستین دایره ممیّزی شعر ( عنصری ) ، شعر خوب یا شعر محمود؟ ( عنصری ) ، تأویل یا هرمنوتیک متن ( فردوسی ) ، شعر فسوس ( منوچهری )، طبیعت شاعر  /  شاعری طبیعت ( منوچهری ) ، معنا و کارکرد قلم ، آسیب شناسی گفتار و کردار شاعران ( سنایی ) ، سرنمون ( بجای الگو ) ، براده های نقد آمیز ( سعدی ) و...

 محبّتی شاعران برجسته را صاحب نظر و نظریه پرداز می داند به عنوان نمونه در باب مولوی می گوید : « مولوی در کمتر موضع و موضوعی از آثار خویش است که این نکته مهم و بنیادین ( خود را از « خودی خالی کردن » ) را نگفته باشد. تمام ارکان نظریه ادبی او هم دقیقاً بر همین باور نهاده شده است.»

و گاه غبطه می خورد که شاعر یا نویسنده ای آراء و نظریات خود را در باب نقد ادبی سامان نبخشیده و به صورت نظریه ادبی ارائه نکرده است. مثلاً در مورد جامی می نویسد: « بزرگ ترین ضعف جامی در مجموعه آثار عظیمش ، عدم پی ریزی یک دستگاه منسجم – هر چند نسبی – است که بتوان بر اساس آن آراء و افکارش را تعبیر و تفسیر کرد.» ( 825 )

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: